مرور سریع CT Angiography؛ ترفندهای تنظیم ROI، HU و Contrast
سی‌تی آنژیوگرافی (CT Angiography یا CTA) یکی از پرکاربردترین و مؤثرترین روش‌های غیرتهاجمی برای تصویربرداری عروقی در رادیولوژی مدرن است. اما موفقیت یک CTA تنها به دستگاه پیشرفته بستگی ندارد — انتخاب صحیح ROI، تنظیم بهینه آستانه HU و پروتکل دقیق تزریق ماده کنتراست، سه عامل کلیدی در دستیابی به تصویری با کیفیت بالا، کاهش خطاهای تشخیصی و بهینه‌سازی دوز تابش هستند.
در این راهنمای کاربردی، پروتکل‌های استاندارد CTA را بر اساس ناحیه آناتومیک، همراه با مقادیر ROI، HU و پارامترهای کنتراست مبتنی بر منابع معتبر جهانی مرور می‌کنیم.
سی‌تی آنژیوگرافی شریان ریوی یا پولموناری (CT Pulmonary Angiography – CTPA)
ROI= شریان ریوی اصلی (Main Pulmonary Artery)
آستانه(HU)= 100–150
کنتراست تزریقی= حجم 50–70 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: تشخیص آمبولی ریوی (Pulmonary Embolism)
نکته کلیدی: برای ارزیابی قابل اعتماد، مقدار HU ≥ 120 در شریان ریوی اصلی توصیه میشود.
سی‌تی آنژیوگرافی آئورت (توراسیک و شکمی)
(CT Aortic Angiography – Thoracic/Abdominal)
ROI= برای سی تی آنژیوگرافی توراسیک، روی آئورت صعودی و برای سی تی آنژیوگرافی شکم، روی آئورت شکمی (Abdominal) قرار میگیرد.
آستانه(HU)= 120–150
کنتراست تزریقی= حجم 70–100 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: دایسکشن آئورت، آنوریسم، برنامه‌ریزی TAVI
نکته کلیدی: در اسکن‌های کامل آئورت (از قوس تا ایلیاک)، استفاده از 90–100 میلی لیتر ماده کنتراست ایده‌آل است.
سی‌تی آنژیوگرافی شریان کرونری Coronary angiography -(CCTA)
ROI= آئورت صعودی، نزدیک به ریشه شریان‌های کرونری
آستانه(HU)= 350–250
کنتراست تزریقی= حجم 60–80 میلی لیتر با سرعت 5–6 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: ارزیابی استنوز، پلاک آترواسکلروتیک، آناتومی عروق کرونری
نکته کلیدی: چرا HU بالاتر استفاده میشود؟ به دلیل استفاده از ECG-gating و زمان طولانی‌تر اسکن، کنتراست در فاز تصویربرداری رقیق‌تر میشود. بنابراین نیاز به چگالی بالاتری داریم.
سی‌تی آنژیوگرافی شریان کاروتید و مغزی (Carotid / cerebral angiography)
ROI= قوس آئورت یا شریان کاروتید مشترک
آستانه(HU)= 120 – 100
کنتراست تزریقی= حجم 60–80 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: تشخیص استنوز کاروتید، آنوریسم مغزی، اختلالات عروقی
نکته کلیدی: در مراکز پیشرفته، از تزریق دو فازی (biphasic injection) برای کاهش آرتیفکت وریدی استفاده میشود.
سی‌تی آنژیوگرافی شریان کلیوی (Renal CT Angiography)
ROI= آئورت شکمی، بالای منشأ شریان‌های کلیوی
آستانه(HU)= تقریبا 120
کنتراست تزریقی= حجم 70–100 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: ارزیابی استنوز شریان کلیوی، آنوریسم، واریاسیون‌های آناتومیک
نکته کلیدی: دستیابی به HU ≥ 120 برای تشخیص دقیق جریان عروقی لازم است.
سی‌تی آنژیوگرافی شریان مزانتریک (Mesenteric angiography – SMA/IMA)
ROI= آئورت شکمی در سطح منشأ شریان مزانتریک فوقانی (SMA)
آستانه(HU)= تقریبا 120
کنتراست تزریقی= حجم 80–100 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: تشخیص ایسکمی مزانتریک، انسداد عروقی، آنوریسم
توصیه: حتماً از flush سالین استفاده شود تا توزیع کنتراست یکنواخت شده و آرتیفکت کاهش یابد.
فاز آرتریال کبدی (برای HCC و ضایعات کبدی)-Hepatic arterial phase (liver / HCC)
ROI= آئورت شکمی در سطح محور سلیاک (Celiac Axis)
آستانه(HU)= 100 تا 120
کنتراست تزریقی= حجم 70–100 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: تشخیص HCC، متاستاز، نقشه‌برداری عروقی کبد
توصیه: در پروتکل‌های دو فازی، پس از فاز آرتریال، فاز پورتال نیز برای ارزیابی کامل ضایعات کبدی ثبت میشود.
سی‌تی آنژیوگرافی اندام تحتانی (Peripheral Run-off lower limb CTA)
ROI= آئورت شکمی یا شریان‌های ایلیاک
آستانه(HU)= تقریبا 120
کنتراست تزریقی= حجم 120–150 میلی لیتر با سرعت 4–5 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: ارزیابی بیماری عروق محیطی (PAD)، استنوز، انسداد
چالش: به دلیل طول زیاد مسیر تصویربرداری (از لگن تا مچ پا)، نیاز به حجم بالای کنتراست داریم.
سی‌تی ونوگرافی برای اندام تحتانی(Iliac / Femoral vein)
ROI= ورید ایلیاک یا فمورال
- تاخیر تصویربرداری: 120–180 ثانیه پس از شروع تزریق
آستانه(HU)= تقریبا 100
کنتراست تزریقی= حجم 100–120 میلی لیتر با سرعت 3–4 میلی لیتر بر ثانیه(mL/s) همراه باتزریق 30- 50 میلی لیتر سالین فلاش
کاربــرد: تشخیص ترومبوز وریدی عمقی (Deep Vein Thrombosis)
نکات پیشرفته برای تکنولوژیست‌ها و رزیدنت‌ها:
✅ همیشه از سالین فلاش استفاده کنید (20 تا 50 میلی‌لیتر با همان سرعت تزریق).
⚙️ ولتاژ پایین‌تر (kVp 100 یا 80) اجازه می‌دهد حجم ماده حاجب را کاهش دهید.
🕒 برای بیماران قلبی یا با برون‌ده پایین، از test bolus استفاده کنید.
💡 در CTA عروق پریفرال(Run-off) از تکنیک دو مرحله‌ای تزریق بهره بگیرید تا کل مسیر از آئورت تا شریان‌های دیستال با کیفیت یکنواخت دیده شود.
اشتباهات رایج در تنظیم CTA:
- انتخاب نادرست ROI (مثلاً در Pulmonary CTA روی بطن راست به‌جای شریان ریوی)
- آستانه HU پایین که باعث شروع زودرس اسکن میشود
- حذف سالین فلاش و ایجاد streak artifact
- تزریق با سرعت پایین که باعث عدم opacification کامل میشود
🔍 پرسش‌های رایج:
❓ در bolus tracking چه آستانه‌ای بهتر است؟
بین 120 تا 150 HU معمولاً بهترین نتیجه را می‌دهد، بسته به نوع عروق و دستگاه CT.
❓ چرا از سالین فلاش استفاده میشود؟
برای یکنواختی جریان، کاهش مصرف ید و جلوگیری از artifact در وریدهای مرکزی.
❓ آیا در همه بیماران می‌توان سرعت تزریق ۵ میلی لیتر در ثانیه(mL/s) را به‌کار برد؟
خیر، در بیماران با دسترسی وریدی ضعیف یا وزن پایین باید سرعت را کاهش داد.
CT Angiography ترکیبی هوشمندانه از فیزیک تصویربرداری، فیزیولوژی جریان خون و مهارت بالینی در تزریق است.
تنظیم دقیق ROI، انتخاب علمی آستانه HU و مدیریت هوشمند حجم و سرعت تزریق ماده کنتراست نه‌تنها کیفیت تصویر را ارتقا می‌دهد، بلکه:
خطاهای تشخیصی را کاهش می‌دهد.
تابش بیمار را بهینه می‌کند.
و اعتماد بالینی به گزارش رادیولوژی را افزایش می‌دهد.
در نوین رادیولوژی، ما بر این باوریم که استانداردسازی پروتکل‌ها، بهینه‌سازی پارامترهای فنی و رعایت دستورالعمل‌های مبتنی بر شواهد، تفاوت میان یک تصویر خوب و یک تشخیص قطعی را رقم می‌زند.